450 LAT POCZTY POLSKIEJ
Materiał pomocniczy do 46. edycji OMKF zawiera wybrane zagadnienia z historii Poczty Polskiej. Przygotowany został pod kątem tegorocznego konkursu. Wiele faktów, nazwisk i dat pominiętych zostało świadomie z uwagi na obszerność zagadnienia. Zamieszczone znaczki, datowniki, całostki są ilustracją tematu.
I. POCZTY POLSKIE DO ROZBIORÓW.
Równolegle z rozwojem cywilizacji, wśród różnorodnych potrzeb odczuwalnych przez człowieka, pojawiła się potrzeba porozumiewania się na odległość. Wiele wieków przed naszą erą władca Mezopotamii Sargon zaprowadził komunikację posłańczą między stolicą kraju a ważniejszymi miastami na prowincji. Posłańcy przenosili wiadomości także w starożytnym Egipcie, Asyrii, Grecji, Persji, Rzymie. Była to działalność służąca wyłącznie potrzebom państwowym. W średniowiecznej Europie książęta mieli na dworach własnych gońców. Kościoły i zakony do przekazywania korespondencji posługiwały się mnichami. Również stowarzyszenia, cechy rzemieślnicze, miasta i uniwersytety, których interesy wymagały stałych środków łączności tworzyły własne organizacje posłańcze. Władcy polscy do przewożenia korespondencji mieli specjalnych posłańców. Często te funkcje spełniali synowie szlacheccy przebywający na dworach. Liczba posłańców królewskich zwanych komornikami, była znaczna – z każdym listem, przesyłką wysyłano osobnego posłańca. Korzystał on po drodze z podwód – tzn. koni i wozów przygotowywanych przez ludność.
1. Wprowadzenie podwód w Polsce wiąże się z osobą Bolesława Chrobrego, który w ten sposób chciał usprawnić komunikację służącą potrzebom państwowym. Prawo to obowiązywało najpierw miasta i grody (Kraków, Sandomierz, Przemyśl, Kazimierz, Rawa i inne). Kolejni Piastowie rozciągnęli ten obowiązek na wsie leżące w dobrach królewskich i niektórych duchownych.
(dat. Gniezno 1 12.11.2003, zn. 2983 pw pustopole)
2. Poczty klasztorne.
dat. Opole 1 29.09.1984 (84 310)
3. Najbardziej sprawne były poczty organizowane przez miasta i kupców. Kupcy Krakowa, Wrocławia, Gdańska, Poznania, Torunia i wielu innych miast porozumiewali się w XIV i XV w., z ważniejszymi ośrodkami handlu europejskiego za pomocą licznej korespondencji. Używano do tego celu posłańców pieszych, ale także okazjonalnie kupców udających się w sprawach handlowych w różne strony Europy. Tak przekazywane wiadomości dochodziły wolno i nieregularnie, dlatego wielu kupców oprócz korzystania z poczt miejskich miało własne poczty (np. kupcy krakowscy Boner, Montelupi).
dat. Toruń 1 24.05.2004. dat. Gdańsk 50 24.05.2005
4. Poczty partykularne. Poczta powszechna służyła przede wszystkim interesom państwa i przez państwo była utrzymywana. Poczty partykularne służyły interesom pewnych grup społecznych, miast, ziem, powiatów, województw. Inicjatywa wprowadzenia takich poczt i ich urządzenie należało do władz samorządowych, ale do życia mógł je powołać jedynie dekret naczelnej władzy państwowej. Miały one te same przywileje, co poczta powszechna i tak samo były chronione. Najbardziej znane poczta przemyska i poczta gdańska.
Cp
966
5. Publiczna poczta królewska.
W wieku XVI znaczny wpływ na życie polityczne i kulturalne Polski wywarło Odrodzenie. Wzrost roli nauki powoduje wyjazdy synów szlacheckich i bogatego mieszczaństwa na znane uczelnie zagraniczne, przyjazdy przedstawicieli europejskiego humanizmu - zwłaszcza włoskiego, powstają drukarnie.
Urządzenia posłańcze – zbyt powolne i nie uwzględniające potrzeb ogółu ludności stają się przeżytkiem. Odczuwalny jest brak instytucji, która pozwalałaby utrzymywać regularny kontakty z Zachodem zwłaszcza z Włochami. Instytucję taką, zwaną pocztą uruchamia król Zygmunt August w 1558 r. Do przyspieszenia jej powstania przyczyniły się własne interesy króla. Śmierć królowej Bony i liczne procesy spadkowe wymagały regularnej łączności z Włochami. Król Zygmunt August powierzył organizacje i kierownictwo tej instytucji Prosperowi Prowanie, Włochowi osiadłemu w Krakowie. Przywilej nadany w 1558 r. stwierdzał „że poczta miała być ustanowiona dla naszej i poddanych naszych wygody, miała służyć do załatwiania tam innych spraw”. Pocztę wykorzystywano do przewozu korespondencji, bagaży i osób. Posłańcy konni kursowali między Krakowem i Wenecją. Koszty związane z utrzymaniem poczty ponosił król. Dochody z opłat przesyłek pocztowych od osób prywatnych przekazywano do skarbu królewskiego.
Poczta ta trwała tylko 4 lata. Trudności związane z utrzymaniem szlaku pocztowego sprawiły, że w 1562 r. przejęła ją konkurencyjna firma rodziny Taksisów (monopoliści poczty w ówczesnej Europie). Od tej pory połączenia dawały możliwość kontaktowania się z całym Zachodem. Główną siedzibą Poczty Polskiej był Kraków. Posłańcy pocztowi trasę z Krakowa do Wenecji pokonywali w 10 dni. Była to tzw. poczta „włoska”. Utworzono też tzw. pocztę „litewską”, dostarczającą korespondencję królowi podczas jego pobytu na Litwie.
Po dwóch latach umowa z Krzysztofem Taksisem została zerwana, kierowanie pocztą powierzono Piotrowi Mottonowi, mieszczaninowi krakowskiemu a następnie w 1568 r. Sebastianowi Montelupiemu kupcowi włoskiemu, posiadającemu rozlegle kontakty w Europie. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r. przywilej nadany Montelupiemu stracił ważność i poczta królewska faktycznie przestała istnieć.
Wznowienie działalności poczty polskiej następuje za czasów Stefana Batorego.
W pierwszych latach panowania Stefan
Batory nie interesował się pocztą Montelupiego. Dopiero plany
udziału w ogólnoeuropejskiej wojnie z Turcją były powodem wznowienia
regularnych połączeń Polski z Włochami. Korespondencja docierała dwa
razy w miesiącu. Bez względu na odległość przeznaczenia za 1 łut (
W XVII w. Pocztę utrzymywał nadal król. Dostęp społeczeństwa do korzystania z jej usług był wynikiem dążenia do zapewnienia instytucji rentowności. Kurs poczty „włoskiej” przedłużono do Warszawy, ponieważ w 1596 r. przeniesiono tam stolicę. Król Władysław IV ustala Centralny Zarząd Poczty w Warszawie, a w roku 1647 w oparciu o konstytucję z 1620 r. wydaje ordynację pocztową, która stała się punktem wyjścia dla następnych rozporządzeń i fundamentem poczty polskiej do czasów utraty niepodległości. Główna zmiana polegała na tym, że dotychczas poczta była prywatna, utrzymywana przez króla, obecnie stała się instytucją państwową utrzymywaną ze specjalnego podatku (kwadrupla – poczwórny podatek podwodowy) i przeznaczoną dla wszystkich. Połączenia otrzymywały miasta liczące ponad 4000 mieszkańców. Jednak XVII w. to czas wojen, które nie sprzyjały rozwojowi poczty. Następował upadek połączeń pocztowych. W czasach saskich komunikacja pocztowa odbywała się przeważnie na trasie Warszawa Drezno przez Wrocław. Później dwoma szlakami pocztowymi Piotrków, Kępno, Wrocław, Legnicę, Budziszyn oraz Łowicz, Kalisz, Leszno, Głogów i Żagań. Po raz pierwszy zostają użyte specjalne pieczęcie lakowe zabezpieczające przesyłki. Druga polowa XVIII w. to czas reform i szybkiego postępu gospodarczego, politycznego, kulturalnego i społecznego. Dotychczasowa poczta nie była w stanie sprostać wymaganiom. Zmiany wprowadzono za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W wydanym uniwersale zajęto się urządzeniami pocztowymi, usystematyzowano opłaty. Rozbudowano sieć pocztową. Utworzono trakty, wzdłuż, których rozmieszczone zostały oznaczone herbem pocztowym urzędy (pocztamty) i stacje przeprzęgowe (poczthalterie). Personel posiada mundury , znaki pocztowe i trąbki. Posłańców nazywano kursorami lub pocztylionami. Punktem węzłowym została wyznaczona Warszawa. W okresie rozbiorów sieć pocztowa systematycznie ulegała zmianom i zmniejszeniu. W okresie Powstania Kościuszkowskiego pocztę przystosowano do potrzeb wojennych, a po jego upadku i trzecim rozbiorze Polski Poczta Polska przestała istnieć. Jej miejsce zajęły poczty państw zaborczych z własnymi usługami m.in. szybką pocztą kurierską, doręczaniem przesyłek przez listonoszy.
W latach 1807-1815 powstaje Księstwo Warszawskie. Przywrócono połączenie Warszawa-Drezno oraz uruchomiono (po raz pierwszy na ziemiach polskich) stałą komunikację dyliżansową Warszawa-Poznań. Obowiązuje regulamin nakazujący zabezpieczanie przesyłek pieczęciami lakowymi.
zn. 918, bl.21, Cp 1057, zn. 3526, Ck 73, zn. 3718 stempel nr 1 wg Polańskiego
II. POCZTA w KRÓLESTWIE POLSKIM.
W 1815 r. utworzone zostaje Królestwo Polskie. Jest to wynik Kongresu Wiedeńskiego, stąd nazywano je także Królestwem Kongresowym. Małe obszarowo, z niewielką liczbą ludności, ale odegrało ono dużą rolę w historii politycznej i gospodarczej Polski. Królestwo Polskie, mimo że związane z Rosją korzystało z pewnej autonomii politycznej, miało swój rząd, sejm, urzędy. Symbolem poczty były: herb Królestwa Polskiego, mundury pocztowców – zielone z karmazynowym kołnierzem oraz trąbka pocztowa, którą pocztylion nosił zawieszoną na biało-amarantowym sznurze. Na terenie Królestwa Polskiego pocztą zarządzała Dyrekcja Generalna Poczt, której podlegały pocztamty kierowane przez pocztmistrzów (później naczelników). Pocztamtom podlegały stacje pocztowe dwóch rodzajów: pocztwerterie – ich zadaniem była ekspedycja poczty i obsługa pasażerów, oraz poczthalterie zajmujące się wyłącznie transportem pocztowym. Transport listów, przesyłek i osób odbywał się za pomocą kilku rodzajów poczt.: poczt pieszych, konnych, wózkowych, wozowych, nadzwyczajnych poczt listowych (sztafet), ekstrapoczt . Poczty piesze kursowały na bocznych traktach i służyły wyłącznie do przesyłania korespondencji i gazet. Na ziemiach Królestwa Polskiego powstają kolejne etapy Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Poczta otrzymała prawo posiadania specjalnego wagonu tzw. ambulansu pocztowego. Transport przesyłek z Warszawy do Krakowa, Lwowa i Wiednia odbywał się koleją.
Pierwsze znaczki pocztowe jako opłata za korespondencję pojawiły się na terenie Królestwa Polskiego w 1858 r. Były to znaczki rosyjskie. Równocześnie zastosowano specjalne kasowniki, złożone z czterech koncentrycznych kół. W środku umieszczono liczbę(zamiast napisu) odpowiadającą stacji pocztowej. Pocztamt Warszawski otrzymał kasownik z liczbą „1” pozostałe placówki na terenie królestwa, kolejno do 269 włącznie, a kolejne nowe uruchamiane później od 270 do 345 włącznie. 1 stycznia 1860 r. wprowadzono znaczki i koperty z ówczesnym herbem Królestwa Polskiego (orzeł rosyjski, na jego piersiach tarcza z polskim Białym Orłem), wycofując znaczki rosyjskie. Znaczki te służyły do opłacania korespondencji zwykłej na obszarze całego terytorium Królestwa Polskiego oraz korespondencji wysyłanej z Królestwa do Rosji. Listy zagraniczne opłacano nadal gotówką. Z Austrią i Prusami zawarto dwustronne konwencje pocztowe w sprawie przesyłania korespondencji, obrachunków i opłat. Wyznaczono trakty pocztowe i punkty graniczne.
W czasie powstania styczniowego (1863 r.) działają dwa rodzaje poczt: konspiracyjna – w ramach poczty państwowej i obywatelska. Szczególnie ważne listy przewozi się w skrytkach lub przekazuje przez specjalnych posłańców. Po stłumieniu powstania władze rosyjskie aresztują lub zwalniają wielu pocztowców. Poczta Polska traci swą autonomię i zostaje włączona w rosyjski system łączności.
Ck
4, zn. 1007,
bl. 96.
III. OKRES MIĘDZYWOJENNY
W chwili odzyskania niepodległości naczelnym zadaniem powstającego państwa stało się scalenie dzielnic wyzwolonych spod trzech zaborów. Działalność Poczty Polskiej zamyka się w dwóch okresach: pierwszy - od odzyskania niepodległości do roku 1928, - do utworzenia państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, i okres drugi do wybuchu drugiej wojny światowej.
1. pierwsze znaczki po odzyskaniu niepodległości.
Po rozpadzie Austro –Węgier i zakończeniu okupacji niemieckiej w listopadzie 1918 r. nie było czasu na wydanie znaczków o nowym rysunku. Organizujące się władze pocztowe postanowiły wykorzystać pozostałości znaczkowe. 17 listopada ukazały się w Warszawie znaczki poczty miejskiej, nie dopuszczone do obiegu - tzw. pomnikowe, które przedrukowano na nowe wartości i dodano napis „Poczta Polska”. W Lublinie przedrukowywano znaczki austriackiej poczty polowej, w Krakowie znaczki austriackie. Poza tymi wydaniami wiele prowincjonalnych urzędów umieszcza z własnej inicjatywy napisy Poczta Polska wykonywane ręcznie, stemplami lub drukowane. W końcu stycznia 1919 r. ukazały się znaczki wydane przez Ministerstwo Poczt i Telegrafów w walucie markowej ( dla byłej okupacji niemieckiej) oraz koronowej (dla byłego zaboru austriackiego) , według wyróżnionych w 1917 r. projektów znaczków dla Królestwa Polskiego. Zmieniono napis „Królestwo Polskie” na „Poczta Polska”
zn.
2
2. Poczty poza granicami - Konstantynopol.
Po I wojnie światowej wiele państw posiadało własne poczty przy placówkach dyplomatycznych w Turcji. Z propozycją utworzenia takiej poczty w Konstantynopolu wystąpił w 1918 r. Polski Konsulat w Turcji. Powodem były ożywione kontakty dyplomatyczne i handlowe. 1 czerwca 1919 r. w gmachu poselstwa otwarto agencję pocztową. Od pierwszego dnia listy opłacano tylko polskimi znaczkami obiegowymi, wartości w fenigach i markach przedrukowane zostały słowem „Levant”. Stemple pocztowe, pieczęcie, nalepki i druki były również w języku polskim.
zn.
1
3. Port Gdańsk.
Historia Poczty Polskiej w Gdańsku sięga czasów dawnej Rzeczypospolitej. Polska Poczta Królewska w Gdańsku założona została w 1654 r. patentem króla Jana Kazimierza. Po drugim rozbiorze Polski i oderwaniu Gdańska Poczta Polska została zlikwidowana. Po latach, na mocy Traktatu Wersalskiego utworzono Wolne Miasto Gdańsk, będące pod wyłącznym wpływem Niemiec. Polska uzyskała 10. stycznia 1920 r. prawo zorganizowania własnej służby pocztowo-telegraficznej w Porcie Gdańskim. 5. stycznia 1925 r. zostaje oddany do użytku Polski Urząd Pocztowo-Telegraficzny. Przesyłki listowe opłacano polskimi znaczkami pocztowymi z nadrukiem „Port Gdańsk” Znaczki używano jedynie na przesyłkach nadawanych w polskim urzędzie i wrzucanych do polskich skrzynek pocztowych, rozmieszczonych na terenie Gdańska.
zn.
1 i 32
4. Działalność Poczty Polskiej.
Na początku listopada 1918 r. po klęsce Rzeszy i Austro-Węgier, Polacy zaczęli przejmować budynki i urządzenia pocztowe. W dniu 18 listopada 1918 r. na stanowisko Ministra Poczt i Telegrafów (wydział Poczt i Telegrafów w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych) powołano Tomasza Arciszewskiego. Obszar polski zostaje podzielony na okręgi zarządzane przez dyrekcje. Państwo otrzymuje wyłączność na wykonywanie usług pocztowych i telekomunikacyjnych. 5 lutego 1919 r. dekretem Naczelnika Państwa utworzono Ministerstwo Poczt i Telegrafów i podporządkowano mu instytucję zajmującą się obrotem pieniężnym - Pocztową Kasę Oszczędności (PKO). Pod koniec stycznia 1920 r. na obszarze państwa wprowadzono taryfę pocztową, telegraficzną i telefoniczną w walucie markowej.
zn 216, dat 27 103, Cp 868, dat 19 001, 23 101
5. Utworzenie firmy Poczta polska Telegraf i Telefon.
22 marca 1928 r. na mocy rozporządzenia Prezydenta RP utworzone zostaje państwowe przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”. Zadaniem firmy było wykonywanie zastrzeżonego Państwu prawa wyłączności w zakresie poczty i telekomunikacji, które miało prawo wykorzystywać urządzenia pocztowe , telegraficzne i telefoniczne według zasad handlowych z uwzględnieniem potrzeb Państwa i interesów gospodarstwa społecznego.
Komunikacja pocztowo-lotnicza w obrocie z zagranicą działała od 1920 r. na podstawie umów z obcymi przewoźnikami lotniczymi. W kraju przewóz poczty drogą lotniczą rozpoczęto w 1921 r. W czasie Targów Poznańskich przewożono przesyłki listowe i paczki z Poznania do Gdańska, Warszawy, Łodzi i Krakowa.
zn, 3016 pw, Cp 985, dat. 38 107, 32 123, Cp 815, Cp 819
IV. DRUGA WOJNA ŚWIATOWA
Działania wojenne 1 września 1939 r. zajęcie przez wojska niemieckie terytorium Polski przerwały działalność przedsiębiorstwa ‘Poczta Polska, Telegraf i Telefon”.
1. Obrona Poczty Gdańskiej.
1 września 1939 r. oddziały policji gdańskiej i oddziały SS zaatakowały budynek Poczty Polskiej na pl. Heveliusa. Znajdujący się wewnątrz pracownicy Poczty Polskiej – listonosze, urzędnicy, gońcy po otwarciu tajnej instrukcji przygotowanej na wypadek działań wojennych podjęli obronę poczty, która miała trwać sześć godzin. Budynek poddano po 14 godzinnej obronie. Wszystkich obrońców rozstrzelano w październiku 1939 r.
W uznaniu bohaterstwa poległych pocztowców 31.10.1945 r. Związek Zawodowy Pracowników Poczt i Telegrafów Gdańsk 1 odznaczony został Orderem Krzyża „Virtuti Militari”.
Zn. 915 bl. 65 Cp 1008
2. Działalność Poczty na emigracji.
W okresie drugiej wojny światowej polskie jednostki wojskowe organizowały własne wewnętrzne poczty. Pierwsza taka Polska Sekcja Pocztowa powstała już w 1939 r. we Francji. Od września 1941 r. w tworzących się w Związku Radzieckim jednostkach Armii Polskiej działały poczty polowe. 15 grudnia 1941 r. Emigracyjny rząd polski w Wielkiej Brytanii uruchomił działalność Poczty Polskiej. Głównym powodem była chęć wypuszczenia znaczków pocztowych ze względu na ich znaczenie propagandowe i filatelistyczne. Aby miały one pełną wartość, utworzono agencje pocztowe na polskich okrętach wojennych i statkach handlowych jako na suwerennym polskim terytorium. Korespondencja kierowana była do Wielkiej Brytanii, krajów zaprzyjaźnionych i neutralnych. Znaczki pierwszej serii wprowadzono do obiegu 15 grudnia 1941 r. Rysunki znaczków przedstawiały wojsko polskie w Wielkiej Brytanii i zniszczenia wojenne w Polsce. Drugie wydanie wprowadzono do obiegu 15 grudnia 1943 r. W czerwcu1944 r. wydano serię upamiętniającą polskie zwycięstwo pod Monte Cassino. W lipcu 1945 r. działalność Agencji Pocztowych na okrętach RP i statkach polskiej Marynarki Handlowej została wstrzymana. Wydane znaczki utraciły moc obiegową 11 lipca 1945 r.
C
- 338
3. Poczta Powstania Warszawskiego
W okresie okupacji hitlerowskiej w Warszawie, jako siedzibie centralnych władz Polski Podziemnej działała też Poczta Polska. Była to instytucja czysto wojskowa. Nie używano znaczków pocztowych. Dopiero w 1943 r. tajna organizacja wojskowa „ Polska Niepodległa” wydała pierwsze znaczki, jednak skonfiskowane w większości przez władze okupacyjne. Jako instytucja użyteczności publicznej poczta zaczyna działać dopiero w okresie Powstania Warszawskiego w 1944 r. Służyła ona do przesyłania korespondencji, tak wojskowej jak i cywilnej. Listy wyjęte ze skrzynek stemplowano datownikiem Poczty Polskiej i po ocenzurowaniu doręczano adresatom. Wydano specjalne znaczki pocztowe wykonane przez Wojskowe Zakłady Wydawnicze. Listonoszami byli prawie wyłącznie harcerze, na przesyłkach pojawiają się stemple poczty harcerskiej wykonane w drewnie lub gumie.
zn.
2783 Cp 1052
V. OKRES PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ
1. Pierwsze znaczki – „Wodzowie” i „Goznak”
W sierpniu 1944 r. Resort Komunikacji Poczt i Telegrafu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Lublinie uruchomił pocztę. Potrzebne były znaczki. W moskiewskiej wytwórni „Goznak” zamówiono znaczki po 25 i 50 gr. Gdy te długo nie nadchodziły, a opłaty pobierano w gotowce, powstał projekt prowizorycznego wydania znaczków w Lublinie według projektu J.Ogórkiewicza. W lubelskiej drukarni Pietrzykowskiego wykonano znaczki z podobiznami R. Traugutta, T. Kościuszki i J.H. Dąbrowskiego w nakładzie ok.55 tys. serii. Wprowadzono je do obiegu 7.IX.1944 r.
Równocześnie zaczęły nadchodzić znaczki wykonane w Moskwie (25 gr i 50 gr). Pozostałości tych znaczków przez parę lat służyły do sporządzania rozmaitych przedruków.
zn.
339 zn.342
2. Zniszczenia infrastruktury pocztowej.
Druga wojna światowa to na ziemiach polskich ogromne straty i zniszczenia. Także dotyczące poczty i telekomunikacji. Wraz ze zniszczeniem budynków uległy dewastacji lub zaginęły urządzenia, wyposażenie, sprzęt i środki komunikacyjne. Sieć placówek zniszczona była w ok.70%, środki przewozowe w 90%.
zn.
383
VI. ODBUDOWA I ROZWÓJ ROŻNORODNYCH USŁUG POCZTOWYCH
W trakcie wyzwalania ziem
polskich w 1944 i 1945 r. nowe
naczelne władze państwowe tworzyły administrację. Sprawy poczty i
telekomunikacji obejmował resort
Komunikacji, Poczt i Telegrafu. Wydano rozporządzenia
z wytycznymi do organizowania placówek pocztowo-telekomunikacyjnych i
zabezpieczenia mienia poczty i telekomunikacji oraz taryfę opłat za podstawowe
usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Przystąpiono do odtwarzania
struktury przedsiębiorstwa „Poczta Polska, Telegraf, Telefon” wzorując się
na okresie międzywojennym. W pierwszym okresie , okresie organizacyjnym , w ciągu
kilku miesięcy zorganizowano aparat zarządu i sieć placówek
pocztowo-telekomunikacyjnych, odbudowano często kompletnie zniszczone urządzenia,
zorganizowano transport poczty i opracowano plany komunikacji pocztowej. Początkowo
placówki pocztowe uruchamiano w miejscowościach, w których zaczynały działać
władze administracyjne i samorządowe. Na ziemiach zachodnich placówki
pocztowo-telekomunikacyne często były pierwszymi polskimi urzędami, wokół
których skupiali się polscy
osadnicy. Rozwijano intensywnie służbę listonoszy wiejskich. Kampania
usuwania analfabetyzmu i masowe rozpowszechnianie prasy i książek w środowisku
wiejskim w 1948 r. to jedno z wielu
zadań odbudowywanej poczty. Po
wojnie poczta rozpoczęła działalność od
przywrócenia podstawowych usług pocztowych. Zaczęto wydawać niezbędne
znaczki pocztowe. Zakres świadczonych usług szybko się rozszerzał.
Wprowadzono listy miejscowe za zniżoną opłatą, ulotki, druki nadawane
masowo, druki bezadresowe, próbki
towarów, przesyłki mieszane. Dopuszczono do obrotu paczki do
zn. 371, zn.509. dat.55042, dat. 52 107, dat. 57 069 dat. 58 110, dat.61 153 Cp.936.
VII. WSPÓŁCZESNA POCZTA POLSKA
zn. 2099, Cp. 570, zn. 2503, 2504, 2505, 2506, bl. 69, zn. 3710.
VIII. POCZTA POLSKA W UPU
Światowy Związek Pocztowy (UPU) powstał na pierwszym kongresie pocztowym, który rozpoczął prace w Bernie (Szwajcaria) 15 września 1874 r. W kongresie wzięli udział przedstawiciele 22 państw. Pierwsza nazwa to Union Generale des Postes – (Ogólny Związek Pocztowy), a po przystąpieniu wielu kolejnych krajów Union Postale Universelle (Światowy Związek Pocztowy). Głównym celem powołania takiej ponadnarodowej organizacji było stworzenie ze wszystkich należących krajów jednego terytorium pocztowego, na którym obowiązywałyby te same przepisy, dotyczące korespondencji międzynarodowej. To również organizowanie i popieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie rozwoju poczty. Polska przystąpiła do UPU dnia 1 maja 1919 r. Pierwszy raz delegacja polska uczestniczyła w obradach kongresu w Madrycie w 1920 r. Od tego czasu Polska uczestniczy we wszystkich kongresach. Przedstawiciele Polski aktywnie pracują w komisjach specjalnych UPU.
zn. 498, zn. 1860, zn. 2160, zn. 3645
IX. ZNACZKI DOPŁATY, Z DOPŁATĄ I URZĘDOWE
Znaczki dopłaty stosuje się, gdy przesyłka nie jest opłacona lub nie jest opłacona w pełni.
Znaczki z dopłatą wydawane są sporadycznie, dopłata przekazywana jest na określony cel np. charytatywny.
Znaczki urzędowe wprowadzone były kilka razy dla korespondencji służbowej (urzędowej)
zn.D 37 zn. D 157, zn. 3521, zn U 1, zn. U24
X. MUZEUM POCZTY I TELEKOMUNIKACJI – EKSPONATY I REKWIZYTY
Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu jest jedyną tego typu placówką muzealną w Polsce. Założone w 1921 r. w Warszawie, zostało przeniesione w 1956 r. do Wrocławia. Mieści się w okazałym budynku Poczty Głównej we Wrocławiu.
Muzeum oprócz wystaw i stałych ekspozycji muzealnych (np. Polskie znaczki pocztowe, Telegraf i telefon, Radio i telewizja, Konne pojazdy pocztowe) organizuje wystawy czasowe o profilu filatelistycznym, historycznym i artystycznym. W bibliotece Muzeum zainteresowanym udostępniany jest bogaty księgozbiór, na który składa się polska i obca literatura z zakresu filatelistyki, historii poczty, telekomunikacji, urzędowe wydawnictwa resortowe, polskie i zagraniczne czasopisma i katalogi. Przy Muzeum działa Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Poczty i Telekomunikacji wspierające jego działalność wystawienniczą, wydawniczą i konserwatorską a także dydaktyczno-oświatową wśród młodzieży.
Cp 160, Cp 499, Cp 911, Cp 796, Cp 967, Cp z X.2004 r.(75 lat MpiT) zn. 850, zn. 885. zn. 923, zn. 1122, zn. 1205, zn 1285, zn. 1382, zn.3251, zn.3321, zn.3361. zn 3413. bl. 87, bl.115. dat. 64 204, dat. Wrocław 1 9.10.1996,
XI. POCZTA I POCZTOWCY W KULTURZE I SZTUCE.
W ostatnim ćwierćwieczu XIX w. Pojawiają się związki zawodowe Pracowników Poczty. Podstawowymi ich zadaniami była dbałość o sprawy zatrudniania i uprawnień zawodowych pracowników pocztowych. Z czasem pojawiają się także akcje socjalne, szeroko rozwijana jest działalność w zakresie kultury, sztuki oraz sportu. W 1912 r. w Łodzi powstaje Orkiestra Dęta Poczty Polskiej Tworzone są pocztowe Kluby Sportowe np. w 1932 r „KS Pocztowiec”. Powstają też kluby zainteresowań między innymi przy PZF „św. Gabriel”. Poczta Polska jest od wielu lat patronem i sponsorem dużej ilości imprez kulturalnych, sportowych (skoki narciarskie, siatkówka, piłka nożna) i filatelistycznych - wystawy , konkursy.
Cp 217, zn.1481 dat. 48 047 Cp 1154 Cp.1161. Cp. z VI .2007 (50 lat Klubu św. Gabriel”)
Literatura :
1. 400 lat Poczty Polskiej – Wydawnictwa Komunikacyjne Warszawa 1958.
2. Dzieje Poczty Polskiej w zarysie – materiały dla szkół zawodowych łączności Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Poczty W-wa 1988.
3. Encyklopedia Filatelistyki – Wydawnictwo Naukowe PWN W-wa 1993.
4.
Katalog polskich Znaków Pocztowych „Fischer
5. A. Myślicki Katalog Polskich stempli okolicznościowych KAW W-wa.
6. W. Polański Znaki i marki pocztowe w Polsce (reprint z 1990r.)
Materiały
do opracowania wybrał kol. Bronisław Jasicki
Opracowanie przygotowali i użyczyli walorów: kol. Jadwiga Ostraszewska,
kol. Roman Pawliszak, kol. Andrzej Słodziński, kol. Marian
Kalka
Skany i skład komputerowy: kol. Krzysztof Pawliszak